GMINA BIAŁOŚLIWIE jest jednostką samorządu terytorialnego położoną w północnej części województwa wielkopolskiego, w powiecie pilskim. Zajmuje powierzchnię 75,6 km2 i zamieszkuje ją łącznie 4,9 tys. osób w dziewięciu wsiach sołeckich: Białośliwie, Dębówko Nowe, Dębówko Stare, Dworzakowo, Krostkowo, Nieżychowo, Pobórka Mała, Pobórka Wielka, Tomaszewo. Siedzibą władz gminy jest liczące 2,9 tys. mieszkańców Białośliwie, które należy do najstarszych miejscowości historycznej Krajny, gdyż pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1216 roku.
   Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 10 relacji Szczecin-Warszawa i droga wojewódzka nr 190 relacji Krajenka-Gniezno, a także linia kolejowa relacji Piła-Bydgoszcz. Od południa gmina graniczy z rzeką Noteć, stanowiącą śródlądową drogę wodną łączącą Wisłę z Odrą. Przebiega tu również Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro-Route R1, biegnąca z Calais we Francji do Petersburga w Rosji.
   Położenie gminy na skraju Wysoczyzny Krajeńskiej i Doliny Środkowej Noteci wzbogaca obszar w ciekawe walory krajobrazowe, przyrodnicze i turystyczne. Gminę charakteryzuje duże zróżnicowanie terenu dochodzące od 50 m n.p.m. w rejonie Noteci, po 192 m n.p.m. w rejonie masywu Dębowej Góry. Powyższe sprawia, że obszar należy do najbardziej malowniczych i urokliwych regionów na Krajnie.
   Gmina ma charakter typowo rolniczy z dominacją produkcji sadowniczej, nastawionej na najnowsze rozwiązania technologiczne i wieloletnią tradycję. Okoliczne sady obfitują w drzewa jabłoni, czereśni, wiśni oraz śliwy. Owoce drzew śliwowych stanowią surowiec lokalnych „białośliwskich powideł”, których smażeniem w tradycyjny sposób zajmują się członkinie miejscowego Koła Gospodyń Wiejskich.
   Do największych atrakcji turystycznych gminy należy, znajdujący się w Białośliwiu, zespół budynków stacji kolejowej i poczty oraz początek szlaku kolejki wąskotorowej z 1895 roku, o rozstawie torów 600 mm. Corocznie, w miesiącu czerwcu, organizowane są tu zloty miłośników kolejek wąskotorowych, które cieszą się wielkim zainteresowaniem w kraju i poza jego granicami. Z ciekawych obiektów architektonicznych wart jest również zobaczenia XIX-wieczny zabytkowy spichlerz „Wacek” o konstrukcji ryglowej, gdzie gromadzone są zbiory archiwalne i regionalne przedmioty użytkowe. Warte uwzględnienia są również dwa obiekty sakralne z bogatym wyposażeniem: neogotycki kościół parafialny z 1869 roku w Krostkowie oraz kościół parafialny z lat 1927-29 w Białośliwiu. Na uwagę zasługuje również, znajdujący się w centrum Białośliwia „Park Dworski Raczyńskich” ze skupiskiem zabytkowych cisów oraz potężnym polodowcowym głazem narzutowym, który owiany jest lokalną legendą.

   BIAŁOŚLIWIE należy do najstarszych miejscowości położonych w rejonie Doliny Środkowej Noteci. Okoliczne ślady archeologiczne z terenu nadnoteckiego potwierdzają, że człowiek zamieszkiwał na tym obszarze w środkowej i młodszej epoce kamienia (ok. 8300-1700 lat p.n.e.). Pierwsza pisana wzmianka o istnieniu Białośliwia pochodzi z 1216 roku i znajduje się w łacińskim testamencie Świętosława I z rodu Pałuków, herbu Topór. W połowie XIII wieku wieś wchodzi w skład posiadłości klasztoru Cystersów w Łeknie, by w 1284 roku znów powrócić we władanie Pałuków. Na przełomie XV/XVI wieku wieś jest w posiadaniu Łukowskich z Łukowa oraz Białośliwskich, będących jedną z gałęzi rodowych Pałuków. W tym okresie powstaje folwark oraz dwa młyny wodne (Kocik, Wydor) należący do dóbr miejscowych właścicieli. Od końca XVII wieku do roku 1774 właścicielami dóbr białośliwskich jest ród Raczyńskich, herbu Nałęcz. Marszałek nadworny koronny Kazimierz Nepomucen Raczyński planował tu wznieść okazałą rodową rezydencję, ale niepewna sytuacja polityczna tych ziem powoduje, że zrezygnował z planów budowniczych na rzecz zakupionego pod Poznaniem Rogalina. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku, wieś - mając 321 mieszkańców, przechodzi pod panowanie pruskie. W 1804 roku miejscowy folwark staje się pruską domeną państwową i jest kolejno wydzierżawiany administratorom niemieckim - szczególnie zasłużonym urzędnikom lub oficerom. Pod względem administracyjnym Białośliwie wchodzi w skład utworzonego przez Napoleona - Księstwa Warszawskiego (1807-1815) , a po jego likwidacji znów powraca w obręb Prus w ramach – Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1918). W XIX wieku mają tu miejsce m.in.: wielki pożar trawiący połowę wsi (1843), założenie wojskowej stadniny koni (1860), epidemia cholery pochłaniająca 58 ofiar (1866), budowa poczty (1861), założenie pierwszej szkoły ewangelickiej (1874), budowa mleczarni (1890) oraz spichlerzy szachulcowych, prace związane z osuszaniem i melioracją łąk, regulacja Noteci wraz z rozbudową portu rzecznego (Notecko). W tym czasie funkcjonowała tu również polowa cegielnia, dwa wiatraki, skup siana, oraz odbywały się w roku cztery wielkie jarmarki. Wielkim znaczeniem dla rozwoju wsi było uruchomienie: linii kolejowej na trasie Krzyż-Piła-Bydgoszcz (1851), linii kolejki wąskotorowej Wyrzyskiej Kolejki Powiatowej na trasie Białośliwie-Łobżenica (1895). W 1868 roku na terenie wsi istniało 156 domów, w których mieszkało łącznie 1601 osób (1034 ewangelików i 567 katolików). Pod względem administracji kościelnej wierni wyznania rzymsko-katolickiego należeli do parafii św. Mikołaja w Krostkowie. W okresie procesu germanizacyjnego polska nazwa wsi zostaje zastąpiona niemiecką - Weissenhőhe (1874) oraz przybywa tu wielu osadników niemieckich, będących wyznania ewangelickiego. Dla niemieckich mieszkańców wsi powstaje gmina ewangelicko-unijna, a w latach 1857-60 budowany jest kościół ewangelicki w stylu neogotyckim oraz zakładany jest cmentarz. Na początku XX wieku powstają nowe obiekty m.in.: siedziba miejscowych władz (1903), dwa budynki szkolne: tzw: „czerwony” (1903) i „biały” (1915-17), kilkanaście obiektów mieszkalnych oraz budowany jest pierwszy wodociąg (1904-05). Po I wojnie światowej (1914-1918) i zwycięstwie Powstania Wielkopolskiego (w którym swój udział mają mieszkańcy przejmując 4 stycznia 1919 roku wieś z rąk niemieckich) Białośliwie powraca w skład państwa polskiego. Po latach pruskiej rozbiorowej niewoli rozpoczęło się dla ludności polskiej nowe życie w odrodzonej II Rzeczypospolitej. Pierwszy spis powszechny z 1921 roku wykazuje, że znajduje się tu 229 budynków, zamieszkanych przez 2016 osób (1308 narodowości polskiej i 708 niemieckiej). W okresie międzywojennym (1918-39) Białośliwie pod względem administracji terytorialnej, wchodzące od 1818 roku w skład powiatu wyrzyskiego, jest kolejno: obwodem komisarycznym (1920-28), obwodem wójtowskim (1928-39) oraz wchodzi w skład województw: poznańskiego, a następnie pomorskiego. Okres międzywojenny to czas wielkiej aktywności społecznej i tworzenia się licznych stowarzyszeń i organizacji: politycznych, społecznych, gospodarczych. W 1923 roku powstaje w Białośliwiu (przy wielkim poparciu ówczesnego administratora parafii w Krostkowie – ks. Michała Kozala, późniejszego biskupa, męczennika z Dachau i błogosławionego) parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa, a w latach 1927-29 budowany jest kościół. W latach 1938-2001 w parafii pracują siostry zakonne „Serafitki”, udzielając się również w prowadzonej tzw. ochronce i ośrodku zdrowia. Z okresu działań II wojny światowej (1939-45) Białośliwie wyszło obronną ręką. Wieś wyzwolona zostaje 24 stycznia 1945 roku przez wojska radzieckie. Wojna pochłonęła jednak ofiary ludzkie, których nazwiska upamiętnia pomnik przy kościele, a kryjący u swego podnóża mogiłę w której złożono rozstrzelanych w 1939 roku pod Dworzakowem 10 mieszkańców Białośliwia. W okresie powojennym, historia Białośliwia kształtuje się w rytm bieżących wydarzeń współczesnych dziejów i zmian transformacyjnych Polski.

   W białośliwskim parku u podnóża pagórka, tam kędy wartka strużka płynie, leży przeogromny kamień. Aby go objąć, trzeba osiem par rąk takich jak Twoje. Nie próbuj go podważyć, bo nawet nie drgnie. Przy kamieniu chętnie zatrzymuje się przechodzień. Wsłuchuje się w szmer płynącej wody, w szelest liści rosnących opodal drzew. Niekiedy rozlega się krakanie wron i kruków, mających na drzewach swoje gniazda. Tylko kamień zda się być martwy, głuchy i nieczuły na wszystko co go otacza.
   Przed wieloma wiekami, tak dawno, że nie policzysz ile razy ziemia wiosną się przystroiła a zimą śniegiem otuliła, stał na pagórku dzisiejszego parku wielki modrzewiowy dwór. W dworze owym mieszkało sześcioro rodzeństwa, których młodo osierocili rodzice. Ziemi do dworu należało dużo i sadów było wiele, a w nich najwięcej białych śliw rosło.
    Byli czterej bracia i dwie siostry: najstarsza i najmłodsza wiekiem. Starsza z sióstr postać miała królewską, włosy czarne jak krucze skrzydła, oczy niczym węgiel, a twarz białą, jakby nigdy słońca nie widziała. Młodsza z sióstr była właściwie jeszcze dzieckiem. Złotowłosa, oczy miała jako kwiatki lnu. Różaność przez jej cerę przebijała, a z całej postaci biła pogoda jak z błękitnego nieba. Bracia byli smagli, czarnowłosi, nieskorzy do pracy ni pilnowania ojcowizny. Łowy na grubego zwierza pochłaniały ich zupełnie. Serca mieli dobre; lud okoliczny nigdy nie miał powodu skarżyć się na nich.
    Inaczej było ze starszą siostrą. Ta gnębiła lud. Wymagała pracy ponad siły. Znosić jej musiano miód, ptactwo, zioła i złota przeróżne. Zawsze miała mało, bo była zachłanna. Pewnego razu w głowie jej zrodziła się myśl – jakby tu pozbyć się rodzeństwa i stać się panią wszystkiego.
    Daleko w ciemnym borze mieszkała staruszka, która czary czynić umiała i czytać w sercu ludzkim. Pewnego dnia, chyłkiem, aby nikt nie widział, udała się siostra do staruszki i wyjawiła jej swoje zamiary. Ta za złoty pierścień obiecuje jej pomóc. Siostra ma wracać do domu.
    Wraca zła siostra, staje w drzwiach dworu. Nadeszła czarna chmura, przeleciał zimny wiatr, a w komnacie zamiast czterech braci – cztery czarne kruki kraczą. Cztery czarne kruki poderwały się z ziemi do lotu, wyleciały przez okno i krążą wokół dworzyszcza, wreszcie zmęczone wysoko siadają na drzewach. Tam budują sobie gniazda.
    Zła siostra udaje zaniepokojenie z powodu nieobecności braci. Dziwi się, że wokół dworu tak często kręcą się czarne ptaki. Wśród ludu krąży wieść, że ta ptaki ludzką mowę znają.
    Mijają miesiące i lata od owego zdarzenia, a okrutnej kobiecie zaczyna ciążyć ostatnia z rodzeństwa – najmłodsza siostra. Znów obmyśla sposób pozbycia się jej.
    Nastała zima. Spadły wielkie śniegi, przyszły lute mrozy. Stanęły rzeki, zamarzły jeziora. Świat stał się biały. Tylko w sercu złej siostry jest czarno. Do staruszki nie ma odwagi pójść. Okropna myśl drąży jej umysł, myśl coraz bardziej natrętna. Aż wreszcie pewnego wiosennego wieczora przebija siostrę nożem. Grzebie ją w pobliżu dworu. Potem pierze krwawe chusty i szaty.
    Poznała ją staruszka, czary czyniąca. Przebrała się miarka. Staruszka postanowiła na zawsze ukarać człowieka, który nie ma w piersi serca, lecz głaz. Służbę dworską wywodzi poza dwór i zamienia w cisy. Dwór zamienia w ogromny głaz, a w środku umieszcza na zawsze okrutną siostrę.
    „Nie tak prędko baśń się baje, jak się prędko dziw ten staje”. Porwał się z nagła wicher ogromny, drzewa ku ziemi przygiął, aż ziemia zadrżała. Ruszył ogromny kamień i toczy się, aż do podnóża pagórka, tuż przy strumieniu. I leży tam do dziś.
    Jedna jest noc, gdy zakwita kwiat paproci, podczas której dziwy się dzieją w białośliwskim parku. Kamień się cicho otwiera, a z niego wychodzi zła siostra, siada na brzegu strugi, rzewne łzy leje. Teraz dopiero żałuje za swoje czyny.
    Mijają wieki, przemija czas, a ona uwięziona jest na zawsze w ogromnym kamieniu. Chcesz go zobaczyć – przybywaj do białośliwskiego parku.
Opracowała:Teresa Kaźmierczak

NAZWA - BIAŁOŚLIWIE

   NAZWA - BIAŁOŚLIWIE znana jest już z pierwszych lat XIII wieku. Po raz pierwszy, w źródłach historycznych, pojawiła się w pergaminowym testamencie Świętosława I z rodu Pałuków, sygnowanym datą 1216 roku. Dokument ten, pisany w języku łacińskim, podaje nazwę wsi jako -Balosliw.
   Testament został sporządzony w klasztorze Cystersów w Łeknie i tam też był zdeponowany przez wystawcę i przechowywany. Gdy w 1396 roku nastąpiło przeniesienie klasztoru oraz jego zasobów archiwalnych i bibliotecznych, dokument znalazł się w Wągrowcu. Ostatnie dowody istnienia pergaminowego oryginału testamentu pochodzą z XVIII wieku, kiedy sporządzono jego dokładną treściowo kopię. Gdy w czasie zaborów nastąpiła sekularyzacja i kasacja klasztoru cysterskiego w Wągrowcu całe zasoby biblioteki i archiwum, po przejęciu przez państwo pruskie, uległy rozproszeniu i zagubieniu.
   Tekst testamentu umieszczony został natomiast w wydawanym w latach 1877-1908 „Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski” (Codex diplomaticus Majoris Polonia), będącym jedenastotomowym wydawnictwem źródłowym grupującym średniowieczne dokumenty dotyczące terenu Wielkopolski. Wydrukowany, w pierwszym tomie tegoż monumentalnego dzieła, tekst testamentu pochodzi właśnie z XVIII-wiecznych papierowych zeszytów, które zawierały dokładne kopie dyplomatów dawnego cysterskiego archiwum klasztornego. Warto zaznaczyć, że pod każdą kopią dokumentu zamieszczono oświadczenie z pieczęcią notariusza Thomasa Krysickiego o zgodności sporządzenia z oryginału.
   Ustalenie pierwotnej nazwy wsi sprawia pewne trudności, gdyż jej brzmienie w kilkadziesiąt lat później zapisano w dokumencie z 1297 roku jako – Bialosliwe, a w dokumencie z 1322 roku jako -Balosliwe. W latach pruskiego zaboru, jak i w czasie II wojny światowej, polska nazwa wsi została zastąpiona niemiecką – Weissenhöhe.
   Miejscowe podania głoszą, że nazwa wsi miała pochodzić od białych kwiatów drzew śliwowych, które gęsto porastały tereny gdzie wieś się rozlokowała. Zdecydowana większość kwiatostanu śliwowego ma kolor biały. Widziany z pewnej odległości teren, na którym biało kwitły drzewa śliwowe, mógł robić wrażenie i wywrzeć swój wpływ na nazewnictwo miejscowości. W języku polskim brak jest jednak pojęcia - „białośliwy”. Ksiądz Stanisław Kozierowski w swej pracy „Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidyecezyi gnieźnieńskiej” (Poznań 1914) dotyczącej pochodzenia nazw podaje, że istnieje podobna forma w języku chorwackim – „bjeloŝljiwa”. Oznacza ona rychło dojrzewający gatunek śliw, pruni genus.
   Warto jednak zwrócić uwagę, iż w grupie około dwóch tysięcy gatunków śliwek, różniących się rozmiarem, kolorem i teksturą znaleźć można odmianę o nazwie „Biała Śliwa”. Pochodzenie tej odmiany gatunkowej nie jest jednak znane, natomiast w okresie międzywojennym uprawiana była w rejonach białostocczyzny i wileńszczyzny. Jej owoce są niewielkie (20-27 g) i owalne, o kolorze zielonkawożółtym z karminowymi przetchlinkami i bardzo białawym nalotem. Biała szadź, stworzona przez „matkę naturę” dla ochrony owocu przed jego wyschnięciem jest zmywalną wydzieliną. Śliwy te, o kwaskowatosłodkim smaku, dojrzewają w trzeciej dekadzie sierpnia. Egzemplarze tej śliwy można spotkać w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Być może, nazwa tej odmiany oraz jej charakterystyczny białawy nalot na owocu mają swój związek z nazwą Białośliwia.